Hayal edin, otuz yaşındasınız ve stresli bir iş gününden sonra evinize dönüyorsunuz, rahatlamak için uzun bir banyo yapmak istiyorsunuz. Yarım saat küvette kaldıktan sonra, birden alarmlar çalmaya başlıyor ve telefonunuz çalmaya başlıyor. Aileniz, evdeki sensörler aracılığıyla banyonuzda her zamankinden daha fazla vakit geçirdiğinizi fark ediyor. Durum sakinleştikten sonra mutfakta bir kadeh şarap içmeye gitmek istiyorsunuz, fakat akıllı saatiniz şarap içmemeniz konusunda sizi uyarıyor. Dijital asistan, önceki günlerde şarap içtiğinizi ve bunun sağlığınız için çok kötü olduğunu, ayrıca hayat sigortanızı etkileyebileceğini hatırlatıyor. Şarabı buzdolabına koymanız ve yatağa gitmeniz tavsiye ediliyor; aksi takdirde, aileniz ve doktorunuz bilgilendirileceği konusunda uyarılıyorsunuz.

Bu senaryo kulağa pek de ideal gelmiyor. Peki ya hikayenin kahramanı seksen yaşında olsaydı? Birçok kişi için teknoloji kullanımı, yaşlı yetişkinlerin yaşamlarını izlemek ve kontrol etmek, genellikle onların güvenliğini ve refahını sağlamak amacıyla, hatta otonomilerini kısıtlama bedeliyle olsa bile, bir yol olarak görülmektedir. Bu bir paternalizm örneği mi olurdu?

Cristina Voinea, Tenzin Wangmo ve Constantin Vică tarafından kaleme alınan makalede, yaşlı bakımı için yapay zeka sistemlerinin yaşlı yetişkinlere karşı paternalistik (babacıl, korumacı) olabileceği belirtilmektedir. Makale, yapay zeka teknolojilerine nasıl üstü kapalı bir biçimde yaş ve yaşlılığa dair önyargıların dahil edildiğini, tasarımcıların ideolojileri ve inançları veya yapay zeka sistemleri tarafından işlenen veriler aracılığıyla nasıl yaş ayrımcılığının (ageism) pekiştirildiğini göstermektedir. Yaş ayrımcılığı genellikle hem olumlu hem de olumsuz kalıplara dayanır; yaşlı yetişkinleri sıcak ve sempatik olarak çizerken aynı zamanda yetersiz, unutkan ve kırılgan olarak da betimler. Bu kalıpların karışımı karmaşık duygusal tepkiler uyandırabilir ve bu da yaşlı yetişkinlere karşı paternalistik davranışlara yol açar.

Bu çalışma teknolojik paternalizm kavramını irdelemekte ve yaşlı bakımına ilişkin yapay zeka uygulamalarının nasıl işlediğini açıklamaktadır. Yazı, teknolojinin tasarımı, yaşlı yetişkinlerin potansiyel kullanıcılar olarak tasvir edilmesi ve veri toplama ve işleme yöntemlerinin, yaşlı bakımı için paternalistik yapay zeka sistemlerinin yaratılması ve kullanımı yoluyla yaş ayrımcılığına dair tutumların nasıl güçlendirildiğine dair ayrıntılı tespitler içermektedir.

Çeviren: Ahmet Er

Dipnot: Bu yazı Cristina Voinea, Tenzin Wangmo ve Constantin Vică'ya aittir. Yazı, (https://blog.practicalethics.ox.ac.uk/2024/08/paternalistic-ai-the-case-of-aged-care/) sitesinden alınarak çevrilmiştir. Makalenin orijinal halin bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz:(https://www.nature.com/articles/s41599-024-03282-0)